Je bevindt je hier:

“Joop Hueting was niet de enige!”

“Joop Hueting was niet de enige!”

Zeventig jaar na de Indonesische onafhankelijkheidsverklaring ligt de dekolonisatie voor velen nog gevoelig. Dat maakten Bas Agterberg en ik maandag 11 januari op uit de reacties van het publiek tijdens een symposium bij de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW). Het was georganiseerd door twee KNAW instituten, het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde (KITLV) en het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD) onder de titel “De oorlog in Indonesië (1945–1950) in Beeld & Geluid”.

“COLLECTIE TROPENMUSEUM Militaire kolonne tijdens de eerste politionele actie TMnr 10029135” by Tropenmuseum, part of the National Museum of World Cultures.

Recent opgedoken beeldmateriaal, veelal uit privécollecties, heeft de oorlog in Indonesië opnieuw onderwerp van debat gemaakt. Maar gaat het hier daadwerkelijk om nieuwe vondsten? Bevat dit beeldmateriaal nieuwe en betrouwbare informatie? En hoe verhouden deze privéfoto’s en filmpjes zich tot andere bronnen buiten de traditionele archieven? Vier onderzoekers gaven in een uitverkocht Amsterdams Trippenhuis antwoord op deze vragen.

Na een inleiding van gespreksleider Gert Oostindie (directeur KITLV) kreeg beeldonderzoeker René Kok (NIOD) het woord. Hij opende zijn voordracht met een fragment uit VARA’s Achter het Nieuws, waarin de voormalige militair Joop Hueting vertelde over zijn betrokkenheid bij diverse oorlogsmisdaden. Dit fragment veroorzaakte in 1969 veel ophef. Het bleek echter niet de enige keer te zijn dat Indië-veteranen uit de school klapten, wat geïllustreerd werd met diverse beeldfragmenten uit ons archief.

Achter het Nieuws (VARA, 17–01–1969)

Vervolgens was het de beurt aan Erik Somers (NIOD). Met behulp van diverse fotoalbums van Nederlandse militairen gaf hij de zaal een (soms macabere) blik op de koloniale oorlog vanuit de ogen van de gemiddelde soldaat. De foto´s van soldaten geven een beeld dat verschilt van de officiële overheidsfilms in het archief van Beeld & Geluid. Deze films gaven een beeld van hulp, niet van oorlog, executies of gesneuvelde soldaten. Fridus Steijlen, een onderzoeker van het KITLV die zich bezighoudt met Oral History, ging daarna in op interviews met voormalig dienstplichtige soldaten. Hoewel de interviews lang na de oorlog werden afgenomen, vertellen de voormalig militairen gedetailleerd over de situatie waarin ze opereerden, waaruit op te maken is dat ook zij vaak slachtoffer van de situatie waren. Onafhankelijk onderzoeker Louis Zweers sloot het minisymposium af met een presentatie met als onderwerp Propaganda of werkelijkheid?, waarin het werk van diverse legerfotografen in actie op Java en Sumatra werd besproken. De informatie op de foto welke uitsnede de krant of tijdschrift moest afdrukken vatte de invloed op beeldvorming samen.

Na de presentaties van de vier onderzoekers was het tijd voor vragen uit het publiek. Zo was er de vraag of Indonesische vrouwen een rol hebben gepeeld in het verzet tegen de Nederlandse overheersers. Na enig overleg tussen de onderzoekers werd deze vraag met een voorzichtig “ja” beantwoord, zij vervulden vooral een faciliterende rol. Maar wat mij vooral is bijgebleven was het emotionele betoog van de zoon van een Indië-veteraan die vertelde dat zijn vader het martelen na thuiskomst had voortgezet. Deze zichtbaar aangedane man opperde het idee voor meer onderzoek naar de gevolgen van de oorlog in Indonesië voor latere generaties.

Het KITLV en en NIOD organiseren het symposium om bij de regering de oorlog in Nederlands-Indië (of de politionele acties, zoals ze officieel in Nederland heten) op de agenda te houden. Een officieel onderzoek is er nooit geweest en daar pleiten de onderzoekers voor. Juist om alle gebeurtenissen in perspectief te plaatsen.

Ook Beeld & Geluid heeft de ambitie om bij te dragen aan onderzoek. Binnenkort bespreken we de mogelijkheden om diverse collecties aan elkaar te verbinden en een interactieve kaart te maken waarop de gebeurtenissen zichtbaar worden. Het gaat om gebruik van collecties met tools die ontwikkeld zijn in het project Clariah. CLARIAH (Common Lab Research Infrastructure for the Arts and Humanities) is een consortium met meer dan 40 partners dat werkt aan een digitale infrastructuur voor geesteswetenschappelijk onderzoek. Dat gaat om onderzoek met grote hoeveelheden digitale bronnen, zoals de audiovisuele collecties van Beeld & Geluid. De tools die ontwikkeld worden zijn slimme zoekmachines en het verrijken, analyseren en visualiseren van de data.

Beeld & Geluid heeft niet alleen films, televisieprogramma´s en radio- uitzendingen over Indonesië, maar bijvoorbeeld ook 800 brieven die geschreven zijn naar aanleiding van de eerder genoemde uitzending vanAchter het Nieuws. Het debat over de oorlog in Indonesië in beeld en geluid zal dus ongetwijfeld vervolg krijgen.

Co-auteur Bas Agterberg