De canon van onze identiteit
Wie zijn wij eigenlijk? In de media woedt een discussie over de Nederlandse identiteit. De Canon van Nederland biedt houvast: wat maakt Nederland Nederland?
Wie zijn wij eigenlijk? In de media woedt een discussie over de Nederlandse identiteit. De Canon van Nederland biedt houvast: wat maakt Nederland Nederland?
Foto: Rudy van der Veen
De Nederlandse identiteit in de media
Waartoe is Nederland op aarde? Met deze vraag opende de filosoof prof. dr. van den Brink het identiteitsdebat in de de NRC. Hij signaleert dat onder invloed van de globalisering het debat polariseert: ‘aan de ene kant staan progressieven en hoogopgeleiden die zeggen dat nationale eigenheid niet bestaat of dat het een verzinsel is van de 19de eeuw. De andere kant vindt nationale identiteit zo wezenlijk dat die ten koste van alles moet worden beschermd. Deze polarisatie vind je terug in alle discussies over identiteit in de media. Partijen komen nauwelijks meer tot elkaar. Een debatavond over identiteit loopt live uit de hand op RTV Rijnmond. DENK tweet dat migranten hun identiteit vaak bij de voordeur moeten achterlaten in Nederland. Waarop Ebru Umar DENK in haar column op GeenStijl ‘landverraders’ noemt. Lubach wijdde een complete uitzending aan onze identiteit en concludeerde dat we het vooral moeten hebben over wat voor land we willen zijn en niet over ‘kerstbomen, volkslied en patat’.
Van Oostrom; elk icoon staat voor iets groters. Fragment uit Radioprogramma Met het Oog op Morgen. NOS, 2018. Bron: collectie Beeld & Geluid.
Houvast
Nu de media links en rechts over elkaar heen vallen met debatten en definities over de Nederlandse identiteit, groeit de behoefte aan terugkijken: wie wij zijn wordt immers grotendeels bepaald door waar we vandaan komen. De Canon van Nederland biedt dan houvast. In de canon zijn de mijlpalen van onze geschiedenis in vastgelegd in een lijst met 50 thema's, ook wel vensters genoemd. Van de Hunebedden tot de Euro en van Spinoza tot de eerste televisie: de Canon laat zien hoe Nederland geworden is wat zij nu is. Daarbij staat elk object voor een fundamentele kracht die de Nederlandse samenleving en -identiteit heeft gevormd, zoals de onafhankelijke samensteller Frits van Oostrom verklaarde in het NOS radioprogramma Met het oog op morgen.
In deze aflevering van het Klokhuis wordt als onderdeel van de Canon uitgelegd hoe we tot een multiculturele samenleving zijn gekomen. Klokhuis, NTR, 20-10-2012. Bron: collectie Beeld & Geluid.
De Canon van Nederland leeft al volop: in het Openluchtmuseum in Arnhem en in meer dan 20 partnermusea in Nederland beleef je het verhaal achter de verschillende vensters. Zo zie je bijvoorbeeld bij Beeld & Geluid hoe de eerste TV en de opkomst van de massamedia onze kijk op onszelf en op elkaar veranderde. Ook op internet (www.entoen.nu) en op scholen vinden media, canon en identiteit elkaar: zo zien we in Klokhuis dat kinderen aan de hand van de canon een beeld krijgen van de veelkleurige identiteit van Nederland. Je zou zeggen dat de canon dus ook voor de identiteitsdiscussie in de media een onafhankelijk en waardenvrij baken zou kunnen zijn.
D66 ging polshoogte nemen en kwam vervolgens zelf onder vuur te liggen op Twitter.
De canon, de media en de identiteitsdicsussie
Maar helaas. Nederland zou Nederland niet zijn als er in de media ook over de canon en haar vensters geen debat was losgebarsten. De politiek zet de canon breed in als wapen van het eigen gelijk in de identiteitsdiscussie in de media. D66-leider Pechtold trapte de discussie af door in de Volkskrant te stellen dat de canon te weinig divers is en te weinig vrouwen bevat. De D66 eerste kamerfractie ging polshoogte nemen in Arnhem en kwam vervolgens zelf onder vuur te liggen op Twitter.
CDA-leider Buma waarschuwt tegen politisering van de canon. Hij dreigde in de Telegraaf zelfs met een forse confrontatie. Burgemeester Ahmed Marcouch koos de middenweg en noemde de Canon ‘een geschenk voor álle Nederlanders’.
Van slavernij tot gaswinning en van de VOC tot de EU: de historische vensters die de bouwstenen vormen van ons land, worden dus door elke partij gebruikt om het eigen verhaal over de Nederlandse identiteit in te kleuren en in de media uit te vergroten. Dat is van alle tijden. Zo worden de canonvensters van de tweede wereldoorlog en Indonesië in onderstaand fragment over de Nederlander en zijn vlag uit 1955 ingekleurd en uitvergroot om de de ware aard van de ‘echte’ Nederlander te tonen. Vandaag de dag zouden we dat niet meer in deze vorm en niet meer op TV uitzenden. Maar de ondertoon en de (nationalistische) boodschap zijn 1:1 herkenbaar in de vlogs, webvideo’s en ingezonden stukken van bv. de PVV of Forum voor Democratie. Zo worden ook de canonvensters in de media de grabbelton van het eigen gelijk.
De Vlag, Polygoon-Profilti, 1955. Bron: collectie Beeld & Geluid.
Dus: wie zijn wij?
Identiteit en media beïnvloeden elkaar. Media worden door elke partij gebruikt om hun versie van het verhaal te vertellen. De canon biedt houvast in deze discussie door te laten zien welke gebeurtenissen ons land gemaakt hebben tot wat het is. En is daardoor zelf onderdeel geworden van de discussie in de media. ‘Identiteit is vloeibaar’ zegt prof. van den Brink in het eerder genoemde NRC artikel. ‘Maar Nederlanders pik je er waar ook ter wereld zo uit’. Misschien wel omdat ze altijd luidruchtig met elkaar discussiëren en hun meningen ventileren. In de kroeg, op social media en in de krant. Allemaal met een vrije eigen stem en met een eigen vrije mening. En misschien is het wel die canon aan stemmen die ons echt Nederlanders maakt.
