Dit zijn de meest bijzondere beelden uit De keuken van Kok
In onze collectie zitten zo'n 5000 items die een beeld geven van Wim Kok als vakbondsman, politicus of premier. Als ik zou moeten kiezen heeft het kijkje in De keuken van Kok mijn voorkeur. In 1998 is hij de eerste Nederlandse politicus die zich in een serieuze documentaire laat volgen in de verkiezingscampagne, en dat levert een uniek beeld op.
In onze collectie zitten zo'n 5000 items die een beeld geven van Wim Kok als vakbondsman, politicus of premier. Als ik zou moeten kiezen heeft het kijkje in De keuken van Kok mijn voorkeur. In 1998 is hij de eerste Nederlandse politicus die zich in een serieuze documentaire laat volgen in de verkiezingscampagne, en dat levert een uniek beeld op.
Affiche van de film de Keuken van Kok, over de verkiezingscampagne van Wim Kok. Niek Koppen, 1998.
In eerste instantie wilden Wim Kok en het campagneteam niet meewerken, maar filmmaker Niek Koppen wist ze te overtuigen met succesvolle buitenlandse voorbeelden, zoals de Amerikaanse documentaire Primary (1960) over Kennedy en The War Room (1993) over de campagne van Bill Clinton.De filmploeg van Koppen filmde 50 dagen tussen maart en mei 1998. Zo’n 200 uur opnamen werd teruggebracht tot een film van twee uur.
De filmploeg maakte zichzelf zo min mogelijk zichtbaar en ontwikkelde zo zijn eigen trucjes om te zorgen dat het filmen zo soepel mogelijk verliep. De film observeert en de maker stelt geen vragen. Door deze manier van filmen slaagt hij erin opnamen te maken die we nergens anders zien. Dit zijn de meest opvallende momenten:
Fotograaf Anton Corbijn schiet portretten van Wim Kok. Wims vrouw Rita beoordeeld Corbijns resultaten en geeft aan welke haar voorkeur hebben. De Keuken van Kok, NPS, 31 mei 1999. Bron: collectie Beeld & Geluid.
#1 Rita kijkt mee
De camera flitst, fotograaf Anton Corbijn maakt portretten van Kok, zittend op een krukje naast een wit scherm. De resultaten bekijkt Corbijn met Rita Kok, zij geeft haar voorkeur al snel aan. Het is de vrouw van Wim Kok die waakt over het beeld. Haar keuze geeft ook voor Wim de doorslag. Hoewel nauwelijks zichtbaar in de film, is Rita met name in het begin en het eind van de film zichtbaar aanwezig. Ze speelt belangrijke rol in de keuzes die Kok maakt, zoveel is wel duidelijk.
Kok refereert aan de aanwezige camera. De Keuken van Kok, NPS, 31 mei 1999. Bron: collectie Beeld & Geluid.
#2 Mediastrateeg
Als je een film laat maken ben je bewust van de camera. Dat geldt zeker voor Wim Kok. Als hij het woord neemt over een te voeren strakke regie in de campagne refereert hij aan de aanwezige camera. Wat Kok niet zegt is dat er vier jaar eerder conflicten waren en dat wil hij nu voorkomen. Het schijnt een van de redenen te zijn dat hij de filmploeg toeliet: de camera zou wel eens kunnen helpen om conflicten te voorkomen, zo had campagnestrateeg Arend Hilhorst aan Kok gesuggereerd. Hij lijkt er graag gebruik van te maken.
’Terugkomen op een toezegging is vervelend maar iets doen waar je radicaal op tegen bent is nog erger’. Wim Kok weet bijzonder goed duidelijk te maken hoe het gaat gebeuren. De Keuken van Kok, NPS, 31 mei 1999. Bron: collectie Beeld & Geluid.
#3 Geen tegenspraak
De campagne draait om Kok. De door Anton Corbijn gemaakte afbeelding siert de posters door het land. Het succes van vier jaar Paars kabinet met Kok aan het roer wordt uitgebuit. Als zelfs de Telegraaf Wim Kok uitroept tot beste politicus, dan is er vreugde. Continu gaat het over de vraag hoe Kok en de standpunten van de PvdA in de media komen. Alle teksten van het campagneteam worden door Kok geredigeerd. Het team werkt hard om afspraken met de pers te maken. De plannen worden besproken, Kok luistert aandachtig, terwijl hij een hap taart heeft genomen. Aan het einde is hij, met Jacques Wallage bijzonder duidelijk hoe het gaat gebeuren. Er is geen tegenspraak.
“Wat is nou de ‘chat’?” Kok krijgt uitleg over de werking van het internet. Op dit soort manieren zoekt Kok toenadering bij de jongere generatie. De Keuken van Kok, NPS, 31 mei 1999. Bron: collectie Beeld & Geluid.
#4 Generatieconflict
Jong versus oud, Koppen verwachtte conflict in het campagneteam. In de film geeft dat een mooie spanning. Er is een tweedeling in leeftijd in het team. De ervaren Wim Kok, Jacques Wallage en Karin Adelmund werden ook omringd door ‘jonge honden’ als Lennart Booij en Erik van Bruggen. Hoewel het contrast een rol speelt in de campagne, ziet Koppen hoe Wim Kok toenadering zoekt bij de jonge generatie. Hij krijgt een uitleg hoe het internet werkt. Je bent niet te oud om het te leren, Kok kan er om lachen.
De eenvoud van Nederlandse politiek: de demissionair premier en lijsttrekker stapt voor het partijkantoor op zijn fiets en fietst weg. De Keuken van Kok, NPS, 31 mei 1999. Bron: collectie Beeld & Geluid.
#5 Eenvoud van de premier
Het bedrijven van politiek is mensenwerk. De eenvoud van de Nederlandse politiek is zichtbaar als de demissionair premier en lijsttrekker voor het partijkantoor zijn fiets pakt, opstapt en wegfietst. Het lijkt geen bewuste strategie voor het oog van de camera, meer een alledaags moment. Dat geldt ook voor de lunchbespreking van het team over de juiste toon in de campagne. Op tafel staan gesmeerde broodjes en pakken melk. Het is een moment waarop ook Kok de camera vergeet. Hij bestudeert uitvoerig welk broodje hij zal nemen.
Kok kijkt samen met zijn vrouw Rita naar de verkiezingsuitslagen. De Keuken van Kok, NPS, 31 mei 1999. Bron: collectie Beeld & Geluid.
#6 Aftellen tot de uitslagen
De dag van de verkiezingen is er een van wachten. Op een hotelkamer zit een deel van het campagneteam te kijken naar de eerste prognoses en uitslagen. Vanaf de sluiting van de stembus wordt een overwinning voor Kok voorspeld. Van euforie op de hotelkamer is echter geen sprake. Hij zit te rekenen voor zijn Paarse coalitie. De avond vordert en Kok maakt de balans op. ‘Ik geloof dat we wel tevreden kunnen zijn.’ Het tekent de sobere stijl van de staatsman Kok.
De documentaire neemt de tijd en geeft een gelaagd beeld van een verkiezingscampagne, van de rol van de media, van de mensen die de campagne voeren. Door van binnenuit te filmen zie je de journalist door de ogen van de persoon over wie het gaat. Je ziet een politicus beslissingen nemen op een manier die je zelden ziet. Maar je ziet ook een lijsttrekker als een gewoon mens kijkend naar de uitslag van de verkiezingen.
Wim Kok en de PvdA hadden een dubbel gevoel over het resultaat. Een jaar of twaalf na de opnamen ontmoette Niek Koppen bij toeval Wim en Rita Kok. Ze lieten beleefd weten dat ze nu nooit meer toestemming zouden geven voor onbeperkt filmen achter de schermen.
Gepubliceerd op 23 oktober 2018
