Je bevindt je hier:

Politieke tekenaars bepalen zélf wie ze op de hak nemen

De Mohammed-cartoonwedstrijd van Geert Wilders is afgelast. Komen er nu geen Nederlandse Mohammed-cartoons? Die waren er al: door de jaren heen maakten Nederlandse tekenaars diverse spotprenten over de Islam, moslims en zelfs de profeet. In het openbaar gepubliceerd, maar niet als inzet van een eenzijdige politieke actie.

De Mohammed-cartoonwedstrijd van Geert Wilders is afgelast. Komen er nu geen Nederlandse Mohammed-cartoons? Die waren er al: door de jaren heen maakten Nederlandse tekenaars diverse spotprenten over de Islam, moslims en zelfs de profeet. In het openbaar gepubliceerd, maar niet als inzet van een eenzijdige politieke actie.

Spotprent van een tekenaar achter zijn bureau met een naderend vliegtuig achter zijn raam

Jos Collignon, Tekenaar bedreigd, De Volkskrant, 9 februari 2006. Bron: collectie Beeld & Geluid.

“Ken je die mop van die cartoonisten die naar de cartoonwedstrijd van Geert Wilders gingen? Ze gingen niet!” Een slechte mop om het einde van een slechte soap mee aan te duiden. Na een paar weken van ophef heeft Geert Wilders besloten af te zien van zijn Mohammed-cartoonwedstrijd. Die had in november moeten plaatsvinden in de Tweede Kamer, maar dreigementen uit met name Pakistaanse hoek maken daaraan een einde. Op Twitter schrijft Wilders dat hij geen zin heeft dat de cartoons een excuus voor geweld vormen. Tegelijkertijd geeft hij aan dat zijn punt over ‘het intolerante karakter van de islam’ opnieuw is aangetoond.  



Een even treurige als voorspelbare uitkomst. Zoals heel de wereld sinds 2006 weet, is het visueel bespotten van Mohammed een doodzonde in sommige Islamitische kringen. Tekeningen van de profeet uit de Deense krant Jyllands Posten zorgden in dat jaar voor diverse rellen in de Arabische wereld. Tekenaar Kurt Westergaard overleefde in 2010 een ternauwernood een aanslag op zijn leven. Hartverscheurend was de aanslag op het Franse satirische tijdschrift Charlie Hebdo vijf jaar later, waarbij onder anderen vijf tekenaars werden vermoord.

Tekening van hand die de profeet tekent

Peter van Straaten, De profeet tekenen. Vrij Nederland, 11 februari 2006. Bron: collectie Beeld & Geluid.

Politieke tekeningen

Genoeg redenen om anno 2018 niet mee te doen aan een wedstrijdje Mohammed tekenen. Bekende Nederlandse tekenaars zagen daar dan ook massaal vanaf. In interviews geven ze aan dat het niet alleen riskant en overbodig is moslims te beledigen, maar dat ze met hun deelname ook hun hoogste goed zouden verliezen: hun onafhankelijkheid. In Nederland is het al decennia gebruikelijk dat politieke tekenaars zelf bepalen wie ze op de hak nemen. Het zijn columnisten met een tekenpen. Je voor het karretje van een politicus laten spannen, past daar niet bij.

Dat was ooit anders. Politieke tekeningen werden begin 20e eeuw zo belangrijk geacht dat redacties hele vergaderingen organiseerden om te bepalen wie er werd bespot. Soms schoven zelfs leden van de directie aan. In het verzuilde medialandschap - toen journalistiek en politiek flink met elkaar waren verweven - was dat best logisch. Deze manier van werken werd rond de ontzuiling steeds minder toegepast. Eppo Doeve (1907-1981) was een van de laatste tekenaars die werd ingefluisterd door zijn collega’s. Zijn tekening ‘Het jeukt in de baard van de profeet’ - naar aanleiding van de Iraanse revolutie - kwam zo tot stand.

Prent van de profeet wiens baard bestaat uit vele mannen

Eppo Doeve, Islamitische wereld in beweging - Het jeukt in de baard van de profeet, Elsevier Magazine, 1 december 1979. Bron: collectie Beeld & Geluid.

Platgetrapt pad

Tekenaars werken tegenwoordig op eigen initiatief. Daarbij worden haatdragende moslims zeker niet gespaard. De inzendingen van de jaarlijkse Inkspotprijs - de enige échte Nederlandse cartoonwedstrijd - laten dat duidelijk zien. Mensen met macht, zoals imams, islamitische politici en terroristen worden jaar in, jaar uit scherp becommentarieerd. In 2006 maakten een reeks Nederlandse tekenaars uit solidariteit met hun Deense collega’s diverse Mohammed-cartoons. Bijna tien jaar later deden ze dat weer, toen de verschrikkingen bij Charlie Hebdo daarom vroegen. Soms door met visuele slimmigheidjes de suggestie te wekken dat de profeet wordt afgebeeld, zonder het daadwerkelijk te doen. Puur vakmanschap en de boodschap blijft helder.

Een aparte Mohammed-cartoonwedstrijd is daarom vooral voor de bühne. De plannen van Wilders waren een vervolg op een Texaanse cartoonbattle uit maart 2015. Wilders reikte daar de eerste prijs uit aan tekenaar Bosch Fawstin, die de Nederlandse cartooncompetitie zou gaan jureren. Opvallend is dat Fawstins winnende cartoon als twee druppels water lijkt  op een spotprent van Peter van Straaten uit 2006. Het geeft maar weer eens aan hoe platgetrapt het pad is dat Wilders wilde bewandelen.

Protest tegen de cartoonwedstrijd van Wilders in Pakistan

Protest tegen de cartoonwedstrijd van Wilders in Pakistan. 20 uur Journaal, NOS, 29-08-2018. Bron: collectie Beeld & Geluid

Verliezers

Ondertussen zien tekenaars zich genoodzaakt om hun veiligheidsvoorschriften aan te scherpen. The Cartoon Movement, een in Nederland gevestigde internationale organisatie, kreeg bijvoorbeeld doodsbedreigingen binnen. Hoofdredacteur Tjeerd Royaards liet aan de NOS weten dat hij niemand kent die wilde ingaan op Wilders uitnodiging. Geen tekening gemaakt en toch bedreigd. Hoe een wedstrijd die niet doorgaat, toch veel verliezers kan hebben.