Hoe beheer je een digitale prent?
Beeld & Geluid is schatbewaarder van tienduizenden politieke spotprenten. Prachtige werken die in zuurvrij papier en onder gecontroleerde klimatologische omstandigheden worden beheerd door onze partner IISG. De pennenstreken van hedendaagse tekenaars staan echter vaak niet meer op papier of karton, maar op de harde schijf van een computer. Wat betekent dat voor het archiveren en beheren van cartoons?
Beeld & Geluid is schatbewaarder van tienduizenden politieke spotprenten. Prachtige werken die in zuurvrij papier en onder gecontroleerde klimatologische omstandigheden worden beheerd door onze partner IISG. De pennenstreken van hedendaagse tekenaars staan echter vaak niet meer op papier of karton, maar op de harde schijf van een computer. Wat betekent dat voor het archiveren en beheren van cartoons?
Gedrukte versie van Albert Hahn, 29 oktober 1905, De vrijheid der burgerlijke pers, Zondagsblad van het volk. Bron: collectie Beeld & Geluid/IISG
Deze vraag kwam bij mij op tijdens de uitreiking van de Inktspotprijs 2018, die werd gewonnen door Tjeerd Royaards. De prijs voor de beste politieke tekening is een prachtig initiatief dat Beeld & Geluid van harte ondersteunt als sponsor. Stichting Pers en Prent, de onvolprezen organisatie van de prijs, gaf op de dag van de uitreiking een gratis (digitale) catalogus uit. Gratis, maar zeker niet goedkoop.
Catalogus van Inktspotprijs 2018, gratis te downloaden
De 100 beste cartoons
De catalogus biedt visuele rijkdom voor een prikkie; het kost je hooguit wat bandbreedte. De (financiële) drempel om je te vergapen aan de vondsten van Cortés, Tom Janssen of Mirjam Vissers is lager dan ooit. Dat is natuurlijk heel mooi. Denk eens wat scholieren kunnen leren over beeldtaal, vrijheid van meningsuiting en maatschappelijke ontwikkeling aan de hand van dit digitale boekje.
Iets dat vrij toegankelijk is, kan helaas ook onverschilligheid veroorzaken. Content op internet lijkt vaak voor altijd beschikbaar, maar de werkelijkheid is weerbarstiger. En daar komt Beeld & Geluid om de hoek kijken. Want net zoals het fysieke werk van bijvoorbeeld Albert Hahn, Eppo Doeve en Peter van Straaten, willen we deze digitale cartoons graag archiveren, metadateren en beschikbaar stellen. Of je een tekening in zuurvrij papier bewaart of duurzaam digitaal archiveert, vergt weliswaar een andere aanpak, maar daarvoor bezitten wij genoeg kennis.
Eppo Doeve, 22 september 1973, Tot de laatste cent, Elseviers Magazine. Bron: collectie Beeld & Geluid. Bijschrift: "Wordt de cartoonist uitgeknepen?"
Life as a cartoonist in the digital age
Interessante uitdagingen zijn er ook. De originele spotprenten in onze collectie zijn kunstwerken die volgens taxateurs behoorlijk waardevol zijn. Dankzij legaten en gunstige schenkingsregels zijn ze in het verleden verworven. De financiële waarde van stapels papier is groot, maar hoe zit dat met de stapel nulletjes en eentjes tegenwoordig?
Inktspotprijswinnaar Tjeerd Royaards schreef naar aanleiding van zijn prijswinnende cartoon het betoog ‘Life as a cartoonist in the digital age’, waarin hij duidelijk maakt dat het publieksbereik van tekeningen gigantisch is, maar de verdiensten nogal mager. Zijn viral cartoon kreeg 75,000 likes, maar leverde slechts 175 euro op. Kranten, tv-programma’s en sites gebruikten de tekening zonder ervoor te betalen of toestemming te vragen.
Origineel van Albert Hahn, 29 oktober 1905, De vrijheid der burgerlijke pers, Zondagsblad van het volk. Bron: collectie Beeld & Geluid
In goede samenwerking archiveren
Met de honorering van cartoonisten lijkt dus van alles mis. Misschien wel omdat het kopiëren en doorsturen van hun werk zo makkelijk is geworden. Een handgetekende prent is uniek, terwijl je een digitale variant tot het oneindige kan dupliceren zonder kwaliteitsverlies. Er is eigenlijk geen origineel. Op een originele tekening kun je daarnaast zien hoe die tot stand is gekomen. Zo zijn op de prent hiernaast van Albert Hahn nog correcties en drukaanwijzingen te zien.
Wil je het digitale maakproces van hedendaagse cartoonisten in kaart brengen, dan moet je hun work-in-progress-bestanden archiveren. Dat vereist dat je ook de techniek van hun tekenprogramma’s duurzaam vastlegt. Dit is een tijdrovende en dure klus, maar dat was het optuigen van een klimatologisch gecontroleerd archief vol dozen met prenten ook.
We zullen nieuwe wegen moeten inslaan, in goede samenwerking met de cartoonisten en organisaties als Pers en Prent. Politiek tekenaar Frits Müller zei ooit over zijn spotprenten: ‘Je kan ze net zo goed in de Amstel weg laten drijven’. Dat is gelukkig nooit gebeurd. Laten we ervoor zorgen dat de hedendaagse cartoons niet achteloos wegdrijven in de digitale stroom naar het grote niets.
--
De gratis catalogus uitgegeven door Stichting Pers en Prent is hier te downloaden.