Digitale preservering
Bij Beeld & Geluid definiëren we digitale preservering als het geheel aan activiteiten en processen dat noodzakelijk is voor de intellectuele en technische instandhouding van de digitale collecties door de tijd heen. Dit doen we met als doel de collecties duurzaam toegankelijk te houden voor de gebruikersgroepen.
Foto: Sebastiaan ter Burg, CC-BY-2.0
Denk hierbij aan de mate van regie, controle en standaardisatie die nodig is om grote digitale volumes uit meerdere bronnen ordentelijk te laten instromen, op te slaan en toegankelijk te houden voor de gebruikers, nu en in de toekomst. Het gaat hierbij om een efficiënte en veilige omgeving voor langetermijnbewaring met een garantie op maximale integriteit en authenticiteit.
Digitale preservering bewaakt ook het voortbestaan van de bewarende organisatie zelf en voorziet in mechanismen voor het beheersen van de verschillende risico’s die het Digitaal Archief loopt. Denk aan de beveiliging van de technische infrastructuur, het verzekeren van de benodigde kennis en competenties van medewerkers, en het regelen van juridische aspecten.
Beeld & Geluid verzekert de kwaliteit van zijn digitale archief door aan te sluiten bij internationale standaarden zoals het Open Archival Information System (OAIS), ISO Standaard 14721(zie ook deze kennispagina). Dit beproefde referentiemodel voor digitale archieven biedt een raamwerk waarbinnen de processen voor instroom, opslag, toegang, migratie en uitlevering onderling zijn gekoppeld en geïntegreerd met externe partijen zoals depotgevers en gebruikers. Ook bevat het OAIS een informatiemodel dat handvatten geeft voor het management van de files en alle bijbehorende metadata.
OAIS is door vele archieven geadopteerd als referentiemodel voor kwaliteit en duurzame toegankelijkheid. Hetzelfde geldt inmiddels voor PREMIS, de belangrijkste standaard voor preserveringsmetadata. De eisen die Beeld & Geluid stelt aan de metadata die wordt meegeleverd met de files en de inrichting van de preserveringsmetadata in de eigen systemen is gebaseerd op deze standaard.
Met het behalen van het genormeerde certificaat CoreTrustSeal (CTS), toont het archief haar stabiliteit en betrouwbaarheid aan partners en belanghebbenden als “trustworthy data repository”. Het belang van dit certificaat wordt uitgelegd in deze introductie.
Foto: Sebastiaan ter Burg, CC-BY-2.0
Het managen van de preserveringsketen
In een geïntegreerde digitale archief en productieomgeving is het audiovisuele archief onderdeel van een preserveringsketen. De archiefproducten in de vorm van afgemonteerde films of video's of audio's, die een zorgvuldig geselecteerde neerslag vormen van het erfgoed van de organisatie, dienen tegelijk als bron van goed gedocumenteerd hergebruik. Enzovoort.
Sinds de komst van de digitalisering is echter sprake van een toenemende divergentie. Digitale files zijn manipuleerbaar, modulair van structuur en variabel: er zijn eindeloze versies mogelijk, die alle blijven bestaan en bijvoorbeeld op verschillende platforms gepubliceerd worden. Denk bijvoorbeeld aan een compilatie van archiefmateriaal die getoond wordt in een interactieve presentatie in het museum van Beeld & Geluid. Of een specifieke uitsnede die hergebruikt wordt op social media.
Deze situatie maakt het lastiger om de authenticiteit en integriteit van materialen te waarborgen en ze -als erfgoed- veilig te stellen voor de lange termijn. Er moeten betrouwbare workflows worden ontwikkeld om de files, de bijbehorende metadata en hun levenscyclus adequaat te kunnen volgen en controleren vanaf het moment van productie, via publicatie naar archivering en hernieuwde publicatie. Belangrijkste issues hier zijn: audittrail, versiebeheer en digital rights management.
Formaten
Het bronformaat (waarin het materiaal aan de bron wordt vastgelegd) is bepalend voor de rest van de preserveringsketen. Het is raadzaam een bronbestand van hoge kwaliteit te creëren en/of op te slaan voor het archief. Van een hoge kwaliteit bronmateriaal is het eenvoudig converteren naar een formaat dat in een specifiek gebruiksdoel kan voorzien. Een vanuit de bron gecomprimeerd lage resolutie bestand daarentegen converteren naar een hoge resolutie (ongecomprimeerd) bestand heeft weinig nut omdat de artefacten van het gecomprimeerde bronbestand blijven bestaan.
Op het moment dat een bepaalde technologie dreigt te verdwijnen, is conversie naar een nieuw (digitaal) formaat onvermijdelijk. Een digitaal formaat moet voor langere tijd meegaan. Het kiezen van een nieuw digitaal formaat hangt samen met de beschikbare technologie en met het oorspronkelijke (gebruiks)doel van het bestand, waarbij alle belangrijke kenmerken van de content bewaard moeten blijven.
In de IT-wereld bestaan verschillende standaarden voor digitale formaten. Er is vaak geen eenduidigheid in de toepassing. Er zijn officiële standaarden van standaardiseringsorganisaties en defacto standaarden die worden gemaakt en beheerd door niet-officiële standaardiseringsinitiatieven of door producenten.
Voor de duurzaamheid van een formaat is bijvoorbeeld van belang in hoeverre de documentatie voor iedereen beschikbaar is, of er tools zijn die het formaat kunnen valideren en of voldoende gebruikerssoftware het formaat ondersteunt. Zo heeft Beeld & Geluid bijvoorbeeld MXF als archiefformaat voor video aangewezen, mede omdat dit een veel gebruikt formaat in (omroep)productiesoftware is.
Opslag en technologische vernieuwing
In het digitale tijdperk ontwikkelen conserveringstechnieken zich gaandeweg van het zorgen dat bestaande collecties in een goede conditie blijven, naar het behoud van bestanden in een steeds wisselende technologische omgeving. Zo opgevat betekent behoud voor archieven niet langer fysieke reparatie en restauratie, maar permanente technologische vernieuwing.
Deze processen dienen zorgvuldig te worden gepland en begroot. Tijdens zo’n technologisch vernieuwingsproces wordt bepaald welk materiaal offline en welk online wordt bewaard. Andere vragen die aan bod komen:
- Wordt het materiaal gecomprimeerd of niet?
- Wordt het opgeslagen op taperobotsystemen of op harde schijven?
- Maken we gebruik van de cloud voor opslag?
- Hoe is beveiliging gewaarborgd?
- Kunnen we door middel van dataanalyse het beheer monitoren?
Opslag in het audiovisuele domein genereert een groot aantal specifieke en complexe issues. Dit heeft vooral te maken met de grote volumes waar men hier mee werkt en het garanderen van authenticiteit in een dynamische (productie) omgeving. Een alternatief voor migratie is emulatie. Een emulator is een technisch platform waaronder - naast de inhoud - ook de originele software van een bestand mee migreert. Documenten en bestanden kunnen via dit platform weer in hun oorspronkelijke format of extensie worden geopend. Voordeel is dat er niet eindeloos hoeft te worden gemigreerd.
Duurzame toegankelijkheid
Een digitaal formaat moet voor langere tijd beeld- en geluidsinformatie kunnen bevatten. Of deze informatie blijvend kan worden gereproduceerd hangt af niet alleen af van de duurzaamheid van het formaat, maar vooral van de beschikbare technologie. Toekomstige hard- en software moet de informatie kunnen uitlezen. Deze technologie veroudert veel sneller dan de digitale formaten. Encodeermachines, filemanagement-systemen, besturingssystemen en netwerken zijn allemaal onderhevig aan veroudering. In die zin doet de levensduur van de formats er minder toe.
Door te kiezen voor stabiele formats en duurzame technologie kan men de frequentie van de migratieslagen tot een minimum beperken. Een alternatief voor migratie is emulatie. Een emulator is een technisch platform waarop documenten in hun oorspronkelijke formaat kunnen worden gelezen en bestanden in hun oorspronkelijke hoedanigheid worden afgespeeld. Duurzaamheid komt in feite neer op het ‘courant’ houden van technologie. Er bestaat nog geen oplossing die digitale duurzaamheid (of duurzame toegankelijkheid zoals het tegenwoordig vaak wordt genoemd) 100% garandeert.
Preservation Watch bij Beeld & Geluid
Audiovisuele collecties bestaan uit grote hoeveelheden digitale bestanden. Dit betreft gedigitaliseerd materiaal, born digital materiaal en digitale multimediale vormen zoals internetvideo, videokunst, interactieve producties, games en virtual reality. Een belangrijk onderdeel van duurzaam archiveren is het volgen van technologische ontwikkelingen en trends en te anticiperen op de impact van die ontwikkelingen op de instroom-, bewaar- en uitleverprocessen.
Afspeelapparatuur die veroudert, software die oude bestanden niet meer ondersteunt: tijdig moeten maatregelen worden getroffen waarmee de bruikbaarheid en afspeelbaarheid van het materiaal toch mogelijk blijven. Daarnaast zal het ontstaan van nieuwe vormen en formaten om nieuwe oplossingen vragen voor opslag en manieren om deze content toegankelijk te houden. Hierbij kun je denken aan social media, en crossmediale en interactieve producties.
Preservation Watch is de functie die zich richt op het monitoren van al deze ontwikkelingen, die zowel kansen als bedreigingen inhouden voor de duurzaamheid van het archief. Beeld & Geluid is namens het Netwerk Digitaal Erfgoed verantwoordelijk voor een nationale Preservation Watch functie ten behoeve van alle instellingen van het netwerk.
Meer over digitale preservering
Wil je weten in wat voor soort (inter)nationale projecten Beeld & Geluid samenwerkt op het gebied van digitale preservering, welke experts hierbij betrokken zijn en welke blogs er worden geschreven over digitale preservering?
Bronnen
In Digitale Preservering; beleid, standaarden en procedures van Beeld & Geluid (2016) staan de uitgangspunten en keuzen die de basis vormen van de uitvoering van duurzame digitale preservering door Beeld & Geluid. Digitale objecten en hun levenscyclus worden gedefinieerd, de preserveringsworkflow wordt beschreven en de gebruikte duurzame formaten worden onderbouwd.
