#metoo: hashtag of revolutie?
In oktober 2017 plaatst actrice Alyssa Milano op Twitter de oproep 'me too' te reageren, aan iedereen die ooit slachtoffer is geworden van seksueel geweld. #metoo wordt 12 miljoen keer gebruikt in 24 uur en beroemdheden komen onder vuur te liggen. Is dit een geslaagde revolutie? Cultuurhistoricus Eva Rovers onderzocht opstanden in het digitale tijdperk en blikt een jaar terug.
In oktober 2017 plaatst actrice Alyssa Milano op Twitter de oproep 'me too' te reageren, aan iedereen die ooit slachtoffer is geworden van seksueel geweld. #metoo wordt 12 miljoen keer gebruikt in 24 uur en beroemdheden komen onder vuur te liggen. Is dit een geslaagde revolutie? Cultuurhistoricus Eva Rovers onderzocht opstanden in het digitale tijdperk en blikt een jaar terug.
Na een tweet van actrice Alyssa Milano deelden vrouwen over de hele wereld hun ervaringen met seksuele intimidatie gevolgd met de hashtag #MeToo. Foto: Mihai Surdu
‘Twitterrevolutie’: het had in 2011 best woord van het jaar kunnen worden. Het dook tijdens de revolutie in Iran en de daaropvolgende Arabische Lente telkens weer op in de media. Het tijdperk van ellenlange, moeizame, gevaarlijke voorbereidingen leek voorbij. Spandoeken, straatstenen, wapens? Nee, om een dictator af te zeten had je nog slechts een internetverbinding nodig. Of, zoals een Egyptische demonstrant tweette: ‘We gebruiken Facebook om onze protesten te plannen, Twitter om te coördineren en YouTube om de wereld er deelgenoot van te maken.’
We gebruiken Facebook om onze protesten te plannen, Twitter om te coördineren en YouTube om de wereld er deelgenoot van te maken.
Zo leek het inderdaad even. Verschillende regimes werden omvergeworpen en dictators traden af. Maar de Arabische Lente ontbrandde niet zo spontaan als Westerse media het deden voorkomen. In Egypte bijvoorbeeld waren arbeiders, artsen, studenten en religieuze groepen al meer dan tien jaar bezig met gezamenlijke acties, waarmee ze zichzelf trainden in organisatie, mobilisatie en geweldloos verzet.
Wat we in het Westen in het nieuws zagen, was de laatste acte van een jarenlang proces. Omdat die laatste acte dankzij social media heel snel plaatsvond en wereldwijd zichtbaar werd, leek het van buitenaf of het die platforms waren die de revoluties hadden doen ontstaan. Maar het middel is niet hetzelfde als de opstand zelf; het is een tactiek – een essentiële tactiek – binnen een veel groter plan. De Arabische Lente een Twitterrevolutie noemen is hetzelfde als de strijd om vrouwenkiesrecht als posteractie te omschrijven. Twitterrevoluties bestaan niet.
De bewuste tweet van Alyssa Milano die #metoo viral liet gaan. Bron: twitter.com/Alyssa_Milano
Hashtag tegen seksueel geweld
Maar toen barstte #metoo los. Begin oktober 2017 publiceerde The New York Times een onderzoek naar filmproducent Harvey Weinstein, waaruit bleek dat hij al jaren actrices afkocht die hij had aangerand of verkracht. Tientallen andere vrouwen meldden zich bij de politie of pers om te laten weten dat ook zij door Weinstein of andere Hollywood-grootheden belaagd waren. Iedere nieuwe melding vergrootte de verontwaardiging over de omvang en normaliteit van seksueel geweld; een ongenoegen dat sinds het aantreden van ‘Grab-em-by-the-pussy’-president Trump wereldwijd al tot meerdere protesten had geleid, waaronder de Women’s Marches in januari.
‘If you’ve been sexually harassed or assaulted write ‘me too’ as a reply to this tweet.’
Die verontwaardiging werd ook geuit door actrice Alyssa Milano die op 15 oktober tweette: ‘If you’ve been sexually harassed or assaulted write ‘me too’ as a reply to this tweet.’ Binnen een dag werd de hashtag #metoo meer dan 12 miljoen keer gebruikt op Twitter en Facebook voornamelijk in de VS, om vervolgens binnen een week zich te verspreiden naar 85 landen. Slachtoffers van seksueel geweld gebruikten niet alleen de hashtag om zich kenbaar te maken, de meesten vertelden ook hun verhaal; van ongewenste intimiteiten op het werk tot de meest schrijnende misbruikverhalen.
Fragment uit De Wereld Draait Door over het misbruikschandaal en ‘de ongekend harde val’ van filmproducent Harvey Weinstein. De Wereld Draait Door, VARA/NPO, 13 oktober 2017. Bron: YouTube
Opstand met gevolgen
Inmiddels zijn we een jaar verder. Ontelbare beschuldigingen zijn geuit, zowel via de digitale schandpaal als via aangiften bij de politie. Dat heeft geleid tot de val van kopstukken uit de media, politiek, kunstwereld en het bedrijfsleven: onder anderen acteur Kevin Spacey, comedian Louis CK, en in Nederland castingdirecteur Job Gosschalk, chef-dirigent Daniele Gatti en VVD-kamerlid Han ten Broeke. Bij instanties als Slachtofferhulp is het aantal hulpvragen vanwege seksuele intimidatie substantieel gestegen, evenementen als de Olympische Spelen en muziekfestivals hebben metoo-meldpunten opgericht en steeds meer organisaties stellen een vertrouwenspersonen aan. En is het toeval dat dit jaar de Nobelprijs voor de Vrede is uitgereikt aan twee mensen die hun leven in dienst hebben gesteld ter bestrijding van seksueel geweld?
Trailer van de film the Accused, met Jodie Foster als de felle en onafhankelijke Sarah Tobias, die slachtoffer word van seksueel geweld in een bar waarna ze strijdt om juridische erkenning. The Accused, Paramount Pictures, 1989. Bron: YouTube
Mentaliteitsverandering
Maar de allergrootste verandering is fundamenteel: er heeft in het Westen een cultuuromslag plaatsgevonden. Eeuwenlang is vrouwen geleerd te zwijgen over seksueel geweld. Het slachtoffer was meestal degene die zich schaamde, die niet geloofd werd en van haar omgeving het gevoel kreeg dat ze het onheil aan zichzelf te danken had. Wat die maatschappelijke houding doet met een slachtoffer is magistraal vertolkt door Jodie Foster in de film The Accused uit 1988. Tot een jaar geleden had die dertig jaar oude film niets aan actualiteit ingeboet. De vrouw moet zich verantwoorden: hoeveel had ze gedronken, wat voor kleren had ze aan, hoe kort was haar rok? Waarop ze uiteindelijk getergd uitroept: ‘Wat maakt dat allemaal uit? Ik ben verkracht!’
Sinds #metoo is die houding waarbij het slachtoffer degene is die zich moet verantwoorden en schamen gekanteld. Alleen al het gegeven dat mannen en vrouwen die te maken hebben gehad met seksueel overschrijdend gedrag zich plotseling massaal vrij genoeg voelden om hun verhaal publiekelijk te vertellen, is een breuk met eeuwen van stilzwijgen. Het is het begin van een mentaliteitsverandering. Natuurlijk praat nog steeds niet iedereen er even makkelijk over, is het nog steeds voor veel mensen lastig om collega’s of leidinggevenden op ongewenst gedrag aan te spreken, maar de deur daarnaartoe is opengebroken. Het is nu een kwestie van binnenstappen.
Het is nog te vroeg om de blijvende invloed van #metoo te kunnen inschatten, maar de verandering die is ingezet zal niet zomaar teruggedraaid worden. #metoo heeft laten zien dat een situatie die eeuwen als normaal werd gezien, wel degelijk kan veranderen. Net zoals het eeuwenlang onvoorstelbaar was dat slavernij zou worden afgeschaft of dat vrouwen stemrecht zouden hebben. Dat is het begin van iedere revolutie: het besef dat het anders kán.
.jpg) |
Eva RoversEva Rovers is cultuurhistoricus en biograaf, vooral bekend van haar biografieën De eeuwigheid verzameld (over kunstverzamelaarster Helene Kröller-Müller) en Boud: het verzameld leven van Boudewijn Büch. Eva studeerde van 1997 tot 2001 Taal- en Cultuurstudies aan de Universiteit Utrecht. Na haar studie doceerde ze aan dezelfde universiteit en werkte ze als onder andere bestuurder en organisator bij verschillende culturele instellingen. In 2010 promoveerde ze op de Rijksuniversiteit Groningen op haar onderzoek naar Helene Kröller-Müller. In 2018 publiceerde ze Practivisme: Een handboek voor heimelijke rebellen, een praktisch handboek voor huiskameractivisten. |
Beeld & Geluid geeft in deze verhalen-omgeving opiniemakers de mogelijkheid te reageren op actuele media-ontwikkelingen, om hiermee een discussie over een open en vrije mediasamenleving te bevorderen.
