De nieuwe regels van nieuwsdesign
Blendle, Nu.nl, de NOS-app: nieuws wordt tegenwoordig snel, aansprekend en goed verteerbaar gepresenteerd. Maar hoe komt dat design tot stand? Piet Bakker, onderzoeker en lector emeritus aan de Hogeschool Utrecht, toont hoe de fijne kneepjes van mediadesign zijn veranderd.
Blendle, Nu.nl, de NOS-app: nieuws wordt tegenwoordig snel, aansprekend en goed verteerbaar gepresenteerd. Maar hoe komt dat design tot stand? Piet Bakker, onderzoeker en lector emeritus aan de Hogeschool Utrecht, toont hoe de fijne kneepjes van mediadesign zijn veranderd.
Vóór de digitale revolutie kwamen eindredacteur, beeldredacteur, koppenmaker en opmaakredacteur eraan te pas om een artikel in de krant te krijgen. De ‘oude’ designer had niet alleen de vrijheid om artikelen vorm te geven, maar ook om het hele mediadesign met grote regelmaat op de schop te nemen. Dat is het beste te zien aan de Nederlandse kranten: bij de overschakeling naar tabloid gingen alle titels er heel anders uitzien. De journalist leverde alleen het verhaal.
Online is alles anders. Het is een sluipende maar fundamentele revolutie. Journalisten doen nu (bijna) alles zelf: koppen, fotobijschriften, tussenkoppen, beeldkeuze, publicatie en promotie. Vooral bij kleinere redacties is de journalist een doe-het-zelver: zelf foto’s maken of kiezen, en zelf voor een belangrijk deel bepalen hoe een artikel eruitziet. Het mediadesign is ten prooi gevallen aan een nog grotere ingreep.
In de 'warme opmaak' werd de krant van de jaren '70 grafisch samengesteld (De Perscombinatie, 1975).
Telkens weer dezelfde stockfoto's
De ontwerper heeft namelijk niet alleen gezelschap gekregen van de DIY-journalistiek maar ook van de techniek. Uitgevers weten precies hoe vaak op welke onderdelen van websites wordt geklikt, en dat bepaalt steeds vaker welk nieuws ‘gemaakt’ wordt en hoe dat eruitziet. Zonder afbeelding wordt nieuws bijvoorbeeld niet gelezen. Het verklaart de opkomst van telkens weer dezelfde stockfoto’s (beeld moet!) en pull-quotes, maar ook van het gebruik van maps (kaartjes zijn nu veel eenvoudiger te maken). Het soort kop (en de lengte), de opbouw van een artikel, de lengte van de alinea’s, onderdelen die wel (lijstjes, video) en niet (veel tekst) werken… Over alles zijn gebruikersdata beschikbaar: op welke artikelen bezoekers klikken, op welke onderdelen ze klikken, hoe lang ze ergens blijven hangen en wat ze vervolgens doen.
Mediadesign draait tegenwoordig om gebruiksvriendelijk en ‘toegepast’ ontwerpen. De designer heeft ook gezelschap gekregen van de journalist zelf en het algoritme dat aangestuurd wordt door gebruiksdata. Uit vergelijkend onderzoek naar het gebruik van Nederlandse websites blijkt bijvoorbeeld dat de smartphone het dominante platform is. Dus waarom ontwerpen voor schermen van breedbeeld-formaat? Ontwerpers kunnen wel willen dat video’s horizontaal gemaakt worden, maar mensen houden hun schermpje nu eenmaal rechtop en maken zo zelf ook filmpjes.
De grafische vormgever van het Haarlems Dagblad van de jaren '70 aan het werk (H. Hogenbijl, 1977).
Tappen, scrollen, swipen, clicken, sharen, shaken en liken
En… mensen lezen en kijken niet alleen, ze tappen, ze scrollen, ze swipen, ze clicken, ze sharen, shaken en liken. Het ‘vocabulaire’ van de online-designer moet dan ook uit iconen bestaan die voor iedereen duidelijk zijn, soms ontleend aan stokoude media: zandlopers, zakhorloges, brieven.
Interfaces, want zo heet dat tegenwoordig, moeten gebruiksvriendelijk en intuïtief zijn. Vanaf de beginjaren van het internet brak de Deense onderzoeker Jakob Nielsen al een lans voor usability. Een link, zo betoogde hij, was blauw en onderstreept, en na bezoek moet de link verbleken. Google Search houdt daar bijvoorbeeld nog steeds aan vast. Logisch: iedereen snapt het.
Interactie (clickability) is een ander geloofsartikel van de online design-bijbel. Interface-ontwerpen worden daarop afgerekend. Vooral op clickability op de smartphone, iets dat veel lastiger te bewerkstelligen is dan op de traditionele website.
Is de rol van de ontwerper daarmee gemarginaliseerd? Heeft de mediadesigner dan geen vrijheden meer? Zulke retorische vragen worden meestal ontkennend beantwoord: “Nee, natuurlijk niet”. Maar hier is dat nog maar de vraag. De speelruimte van de ontwerper als ‘kunstenaar’ wordt beperkt door de techniek, de gebruiker en de journalist: “vrijheid binnen grenzen”.
De belangrijkste kansen voor uitdagend online ontwerpen liggen bij de nieuwe formats die ontwikkeld worden. Design is niet alleen hoe iets eruit ziet, maar ook hoe iets wordt gebruikt. De ontwerper kan bij nieuwe vormen het gebruik in het ontwerp ‘voorprogrammeren’. Daarbij valt bijvoorbeeld te denken aan vertical video, swipe-stories, longform scrollytelling (Snowfall-achtige producties), newsgames, newsmaps, timelines, interactieve data-visualisaties en virtual en augmented reality-producties.
En dat allemaal voor schermpjes van zo’n 7 bij 14 centimeter.
 |
Piet BakkerOnderzoeker crossmediale kwaliteitsjournalistiek |