Musiceren op je opa's oude gadgets
Is de telegraaf een oud en stoffig apparaat? Zeker niet. Waar de telegraaf vroeger diende als een een oud telecommunicatie systeem, wordt het vandaag de dag gebruikt voor meer artistieke doeleinden. Gregory Markus, projectleider van RE:VIVE (een initiatief van Beeld & Geluid), vertelt hoe de telegraaf tegenwoordig wordt ingezet om elektronische muziek te maken.
Is de telegraaf een oud en stoffig apparaat? Zeker niet. Waar de telegraaf vroeger diende als een een oud telecommunicatie systeem, wordt het vandaag de dag gebruikt voor meer artistieke doeleinden. Gregory Markus, projectleider van RE:VIVE (een initiatief van Beeld & Geluid), vertelt hoe de telegraaf tegenwoordig wordt ingezet om elektronische muziek te maken.
Lori Napoleon maakt muziek met telecommunicatie. Still uit 'Intercept Tone/Vacant Level by Lori Napoleon (NYEAF 2013)' (HARVESTWORKS - Digital Media Arts Center, YouTube)
Op 9 april 1877 presenteerde de Amerikaanse uitvinder Elisha Gray Music by Telegraph in de Lincoln Hall te Washington D.C. Voor het eerst in de geschiedenis werd er geluisterd naar muziek die op afstand, honderden kilometers verder weg, werd afgespeeld. De recensie van Nationaal Republican krant luidde: ‘’at the conclusion of the exhibition the judgment of all present was highly flattering to what may yet be numbered among the greatest inventions of modern times’’. Ofwel: het was een succes.
Lori Napoleon toont haar experimentele werk ''Intercept Tone/Vacant Level'' op het New York Electronic Art Festival 2013. Bron: HARVESTWORKS - Digital Media Arts Center (YouTube).
Telecommunicatie en elektronische muziek
Vandaag de dag, bijna 141 jaar later, heeft elektronische artiest Lori Napoleon (bekend onder artiestennaam Antenes) wederom de werelden van telecommunicatie en elektronische muziek met elkaar verbonden. Onlangs bracht zich in Den Haag, in het Korzo Theater, haar performance Telegraph Music ten gehore. Het stuk is tot stand gekomen met behulp van het project RE:VIVE van Beeld & Geluid. RE:VIVE brengt archieven en muzikanten samen om nieuwe producties te maken gebaseerd op en geïnspireerd door audiocollecties. Telegraph Music verkent met die opzet hoe elektrische telegrafie, ofwel het versturen van berichten over afstand via een draad, geïntegreerd kan worden in de compositie van elektronische muziek.
Het maken van muziek en communicatie-apparaten gaan al langer hand in hand. In 1823 publiceerde de Engelse ingenieur Francis Ronalds Descriptions of an Electrical Telegraph and some other Electrical Apparatus. Hiermee lanceerde hij een technologische revolutie van informatieoverdracht. Ronalds was niet alleen. Ook Volta, Ohm, Franklin, Ampère, Faraday, Bell, Edison, Hertz en Tesla hebben bijgedragen aan de elektronische muziek van vandaag de dag. De schema’s van synths, amps, computers en mixers zouden niet bestaan zonder het werk van deze mensen.
Lori Napoleon stond een aantal jaren geleden stil bij de band tussen muziek en elektronische apparaten, in Michigan. Ze vertelt: “Within its quiet walls stood the town's telephone exchange. There, alone and in awe, I found that the elaborate banks of switches, rows of patch bays, and cloth cables bore a striking resemblance to some of the first synthesizers which I had been recently experimenting with, such as the Buchla 100. This moment sparked the desire to breathe new life into this long-silenced apparatus and explore where switchboard operation and musical synthesis overlap.” Het instrument dat ze The Exchange noemt, was het resultaat. Ze bewaarde oude telefoons en gebruikte deze in zelfgemaakte modulaire synthesizers en analoge sequencers.
Samples uit het sample-pakket van RE:VIVE.
RE:VIVE
Op het Rewire Festival 2017 in Den Haag, gaf RE:VIVE een workshop over het re-sampelen van allerlei geluiden. Het pakket van samples dat deelnemers kregen, bestond uit geluiden en films van Beeld & Geluid. Ook Lori Napoleon, Antenes, ging hiermee aan de slag. Telegraph Music was het resultaat.
Den Haag is een belangrijk knooppunt voor radio en telecommunicatie in Nederland. Niet alleen is KPN gevestigd in Den Haag, ook het historisch belangrijke Scheveningen Radio: een buitenpost aan de kust die schepen in de ruige Noordzee verbond met het vaste land. Bovendien zond Hanso Idzerda, dé radiopionier van Nederland, in 1919 het eerste publieke radioprogramma uit vanaf Den Haag.
De belangrijkste sample in het pakket was een aantal seconden durende piepende morse code. Dit bood de deelnemers van de workshop een wereld van mogelijkheden.
In dit oude Polygoonjournaal wordt getoond hoe de telegraaf werkt. Polygoon Hollands Nieuws. 28-7-1952.
''Online'' community
De manier waarop mensen vroeger gebruik maakten van de telegraaf is dus eigenlijk niet veel anders dan de manier waarop wij vandaag online leven. Dat schreef Tom Stendage al ten tijde van het prille internet in het boek The Victorian Internet (1994): “collectively, the world's telegraphers represented an online community encompassing thousands of people, very few of whom ever met face-to-face.” Voor getrainde oren waren morse code berichten net zo goed hoorbaar als menselijke stemmen. Verveelde telegraafbedieners zouden net zo veel roddelen, als mensen tegenwoordig doen op hun mobiele telefoons. Mensen schaakten zelfs via de telegraaf! Ook romantiek vond plaats via de telegraaflijnen, dit is ook gedocumenteerd (zie het boek Wired Love van Ella Cheever Thayer). Met het idee dat de telegraaf niet slechts werd gebruikt voor zakelijke aangelegenheden en weerverslagen, ontstond Telegraph Music.
In Telegraph Music werd samengewerkt met leden van de Radio Holland Heritage Foundation en voormalig radiobediende Bernard Grijpstra. Zij gaven een inkijk in hun wereld. Morse code was meer dan slechts een code, het was een muzikale taal en iets speciaals dat ze allemaal deelden. Het was dan ook verrassend om te horen dat radiowerkers door de kwetsbaarheid van FM-golven allerlei meteorologische en klimatologische omstandigheden konden achterhalen.
De persoonlijke ervaringen van radio- en telegraafwerkers maakte van Telegraph Music niet zozeer van een technische verkenning, maar een viering van de manier waarop draden en lijncircuits ons als mens beïnvloeden en nieuwe deuren openen naar ongekende en onzichtbare realiteiten.
Op 8 april zat Antenes met haar zelfgemaakte instrument aan de ontvangende kant van een telegraaf, terwijl Bernard Grijpstra de telegraaf bediende door een stapel berichten te versturen. De persoonlijke verhalen van mensen die in contact kwamen met de telegraaf, werden omgetoverd tot een uniek muziekstuk vol ideeën en emoties.
Telegraph Music is een doorlopend project dat meer vruchten zal afleveren in de loop van 2018. Wil je meer weten over het integreren van morsecode in jouw muziek? Download hier het gratis sample pakket van RE:VIVE.
