Je bevindt je hier:

Radio in het museum

Radio in het museum, dat is een uitdaging. Conservator Bas Agterberg blogt over hoe het museum radio toont: het wonder van de techniek, de lol en kunst van het maken en het beleven van het medium. Dit is dag zeven van '100 jaar radio in één week'.

Radio in het museum, dat is een uitdaging. Conservator Bas Agterberg blogt over hoe het museum radio toont: het wonder van de techniek, de lol en kunst van het maken en het beleven van het medium. Dit is dag zeven van '100 jaar radio in één week'.

Replica van de zender van Idzerda, gemaakt door Ed Plevier

Replica van de zender van Idzerda, gemaakt door Ed Plevier

Hoe presenteer je een medium dat bestaat uit onzichtbare radiogolven, geluiden, stemmen en veel muziek? Als archief bewaart Beeld & Geluid programma’s en legt het kennis en informatie vast. De magie van het medium brengt het als museum naar het publiek. Hoe doe je recht aan het verleden en de toekomst van radio?

Luisterhoek: Hallo Hier Hilversum

We waren er bij

Op 6 november 2018 lieten voor de eerste keer horen van 100 jaar radio. Precies één jaar voor het eeuwfeest presenteerde Jan Westerhof ‘We waren er bij’. Vanuit een persoonlijke betrokkenheid als radiomaker en bestuurder beschrijft hij in zijn boek de geschiedenis van radio in Nederland. Hij ontrafelt de kracht van het medium dat ons in een eeuw meenam in de wereld van het nieuws, de sport of muziek.

Die dag luidde ook de podcast Hallo Hier Hilversum van Vincent Bijlo en Ger Jochems in. Een jaar lang doken ze in het archief en lieten thematisch programma’s de revue passeren. Voor luisteraars lichtten ze radioformats en uitzendingen aan de hand van fragmenten toe. Voor de argeloze museumbezoeker was de podcast te horen in een Hallo Hier Hilversum luisterhoek.

Ontvanger van Idzerda in het Atrium van Beeld & Geluid

Ontvanger van Idzerda in het Atrium van Beeld & Geluid (foto: Samuel van Leeuwen)

Beleving van de luisteraar

Zij waren niet de enige die luisteraars meenamen in de radiogeschiedenis. Harm Edens en Arjan Snijders maken ook al bijna een jaar de podcast 100 jaar radio. Op radio 5 klonken vanaf januari 2018 in Bert op 5  luisteraarsverzoeken, portretten en mooie herinneringen. Al deze geschiedenis gaat over het maken van radio én de beleving van de luisteraar. 

 

Replica van de zender Idzerda in het Atrium van Beeld & Geluid

Replica van de zender van Idzerda, gebouwd door Ed Plevier (foto: Samuel van Leeuwen)

De lamp brandt

Het maken van radio begint met de techniek. De collectie zend- en ontvangstapparatuur van Beeld & Geluid laat die ontwikkeling zien. Een zender van pionier Hanso Idzerda is te bewonderen in de Kinderradiofabriek, vele radiotoestellen staan in het museum. Ze roepen de herinnering op, ‘die hadden we thuis ook staan’ is een veel gehoorde kreet. Levende techniekgeschiedenis was op 6 november in het atrium van Beeld & Geluid. Ed Plevier bouwde ter gelegenheid van 100 jaar radio een replica van de Idzerda zender. De zendlamp brandde en de uitzending klonk op de ontvanger uit die tijd als in 1919.

Hertzian Landscapes, Richard Vijgen

Hertzian Landscapes, kunstwerk van Richard Vijgen

Onzichtbare golven

Voor de meeste luisteraars, ook voor mij, is de zendtechniek abstract. De radiogolven die zich draadloos door de lucht begeven is gevisualiseerd in het kunstwerk Hertzian landscapes van Richard Vijgen. In de ‘Project space’ staat zijn electromagnetisch panorama. Het scherm reageert op de beweging van de bezoeker, die zich als het ware door het spectrum begeeft. De verbeelding van de golven maken de zendtechniek niet minder abstract, maar laat zien dat radio een klein deel is van een communicatiespectrum. Zonder goede internationale afspraken over het gebruik ervan zouden radio, scheepsverkeer, politie niet kunnen communiceren.

Kinderradiofabriek (foto: Paul Ridderhof)

Kinderradiofabriek: Radiomakers van de toekomst

De magie van het maken zit voor de meeste mensen niet in de techniek. Je bent benieuwd hoe het voelt om een plaat aan te kondigen of je jingle in te starten. De kinderradiofabriek biedt die sensatie voor de makers van de toekomst. Het is een werkplaats om te spelen met de ingrediënten. Een kleine grindbak of kokosnoten om een hoorspel mee te maken. Mijn 10-jarige zoon vond het deze zomer al fantastisch toen hij voor de kinderradiofabriek een jingle mocht maken.

Kinderradiofabriek

Bekijk het filmpje van de Kinderradiofabriek

Forever Radio (foto: Samuel van Leeuwen)

Forever Radio

Voor volwassenen is de ontmoeting met de maker een beproefd concept in musea. Op de Wall of Fame kijkt een aantal radiomakers uit over het publiek. Tijdens de Dutch Media week en ook op 6 november waren tal van activiteiten waarin radiomakers over hun werk vertelden. De oud-medewerkers van Radio Nederland Wereldomroep toonden hoe zij de afgelopen 30 jaar door uitzendingen, training van makers en beschikbaarstelling van zendapparatuur een stem gaven aan mensen in Indonesië, Latijns-Amerika en Afrika. Radio als weg naar democratie in landen zonder vrije media. 

Het symposium Forever Radio richtte zich op de toekomst van de radio. Wat betekenen streamingdiensten, intelligente luistersystemen in de auto, de podcasts van nieuwsmedia voor de radio die wij kennen. Velen vrezen dat de radio verdwijnt door nieuwe ontwikkelingen, maar de overtuiging was tijdens de bijeenkomst dat nieuws, live radio, evenementen en het vertellen van verhalen op radio en in podcasts blijven bestaan. “Wij metselen werelden” zo omschreef Nele Eeckhout van audiocollectief Schik de podcasts die zij maakt. Het is een hoopvolle blik op de toekomst.

NPO Radio 1 Focus Nachtuitzending

NPO Radio 1 Focus Nachtuitzending

A Night at the Museum

De werelden op de radio krijgen betekenis door de luisteraars. Het medium betrok deze luisteraars altijd in de programma’s. Er werd gevraag om reacties op de ontvangstkwaliteit. De luisteraar was deelnemer in spelletjes, geïnterviewde of mocht verzoekplaten aanvragen. Het gebeurt nog dagelijks, zo was de luisteraarsvraag in de uitzending van Jan Willem staat op, op 8 november hoeveel luisteraars er waren in de eerste uitzending van Hanso Idzerda.

Hoewel het er niet heel veel waren, is de impact enorm geweest. Pas 10 jaar na de eerste uitzending was radio een massamedium. Het jubileum bracht ook een aantal mooie uitzendingen vanuit Beeld & Geluid. Zo dwaalde NPO Radio 1 Focus tussen 2.00 en 4.00 door het gebouw.

Bert Kranenbarg met Govert van Brakel en Frits Spits

Bert Kranenbarg met Govert van Brakel en Frits Spits

Canon

Op Radio 1 deed Maino Remmers op 6 november verslag vanuit plaatsen als Eindhoven en Den Haag, voor de radio belangrijke historische plekken. Bert op 5 stond die dag in Beeld & Geluid met een bijzondere uitzending. Wat is de luisteraar in 100 jaar radio het meest bijgebleven. De Onvergetelijke luisterlijst bracht het antwoord. Uit een selectie van 100 programma’s, gebeurtenissen en personen konden luisteraars via radio 1 hun voorkeur en reactie kwijt.

Uit deze canon blijkt dat het langlopende radioprogramma’s de meeste herinnering en emotie oproepen bij het publiek. Met de vele reacties die de stemmers achterlieten is de onvergetelijke luisterlijst een mooi museumstuk dat aan Beeld & Geluid is toegevoegd.

Peter te Nuyl

Peter te Nuyl

Luisteren in het donker

De grootse verjaardag is achter de rug, maar de radio blijft bestaan. Ook in het museum. Half november is het Top 2000 café al opgebouwd. Tot het voorjaar 2020 maken kinderen geluid in de Kinderradiofabriek. Volwassenen kunnen luisteren in het donker. In de Stemfraude luister je in een zaal naar een hoorspel van regisseur Peter te Nuyl (Het bureau, Bommel, de Hormoonfabriek). Twee stemmen zijn los geraakt van de uitzending van het archief, ze dwalen door depots. Wat komen ze tegen op hun tocht en lukt het om ze weer terug te krijgen op hun plek in het archief? Na deze luisterervaring maakt een bezoek aan de depots een blik op radiohistorie compleet.

100 jaar radio-bus

100 jaar radio-bus (foto: Samuel van Leeuwen)

De toekomst van de radiogeschiedenis

De collectie radio groeit nog dagelijks, zowel de uitzendingen, de apparatuur als de informatie. Voor alle museum presentaties en beschreven verhalen over techniek, radiomakers, beleving van luisteraars en de maatschappelijke betekenis van radio is kennis noodzakelijk. Na de presentatie van het boek De radio, een cultuurgeschiedenis op 6 november was er een wetenschappelijk congres in Beeld & Geluid.

Een groep internationale wetenschappers wisselde twee dagen kennis uit over radiostudies. De onderzoeksprojecten geven context aan het archief en voeding voor het museum. Over onderzoeksprojecten waar Beeld & Geluid aan deelneemt gaat een volgend blog.

100 jaar radio: relevante links

 

Boeken verschenen in 2019

Podcasts

We waren er bij

Jan Westerhof

Moet je horen

Govert van Brakel

De radio, een cultuurgeschiedenis

Huub Wijfjes (redactie)

Hallo hier Hilversum

Vincent Bijlo en Ger Jochems

100 jaar radio

Arjan Snijders en Harm Edens

Bert op 5 – 100 jaar radio

Bert Kranenbarg