Kamp Amersfoort, van herinnering tot nationaal monument
Na de Tweede Wereldoorlog werd Kamp Amersfoort snel afgebroken. De weg tot een Nationaal Monument verliep moeizaam. Met inzet van media is het gelukt, maar hoe eigenlijk?
Later lezen
Kamp Amersfoort als Nationaal Monument
Kamp Amersfoort is sinds 2004 een Nationaal Monument. Dat is laat in vergelijking met monumenten zoals Kamp Westerbork en de Hollandsche Schouwburg. Zij ontvingen de status al tien jaar eerder. Hoe kregen o.a. diverse media dit voor elkaar bij Kamp Amersfoort?
Doorgangskamp Tweede Wereldoorlog
Kamp Amersfoort heeft door de jaren heen veel functies gehad. Maar de meest beruchte rol was die van het doorgangskamp in de Tweede Wereldoorlog. De plek is gebruikt als vertrekpunt voor het transport van mensen naar andere kampen. Pas in 2024 is duidelijk geworden dat het kamp een grote rol speelde in de Holocaust.
In het kamp zaten onder andere verzetsstrijders, Joden, maar ook Sovjet-krijgsgevangenen. Vooral na 1943 was de behandeling slecht, zeker als je Joods was. Naast dwangarbeid en martelingen waren er ook executies.
Het Rode Kruis deelde vanaf 1944 voedsel en medicijnen uit. Deze video is gemaakt tijdens een bezoek van de liefdadigheidsinstelling. Zij namen het kamp na de bevrijding over.
Na de bevrijding in 1945 komt er een ereveld voor overleden Sovjet-krijgsgevangenen.
In de jaren 50 maakt het Polygoonjournaal beelden van een bezoek van Sovjet-soldaten om deze krijgsgevangenen te eren.
In het drie uur durende 'Geschiedenis van een Plek' uit 1978 vertellen verschillende mensen over hun herinneringen aan het kamp.
Makers Hans Verhagen en Armando interviewen veel mensen. Zelfs ouderen die nog weten wat er vóór het kamp was.
Verder vertelt de film over de Duitse bezetting, de bevrijding en wat er daarna met het kamp gebeurde. De film werd uitgezonden door de VPRO.
Ook een werknemer van het sloopbedrijf komt uitvoerig aan het woord.
Na de sloop is er een politieschool gehuisvest op de plek van het kamp.
Een museum is wel overwogen, maar dat ging niet door.
Als ze nog iets bijzonders vonden, moest het worden afgedragen aan de gemeente. Maar ze vonden niks.
In de ogen van betrokkenen waren zelfs gedichten en andere tekens van (angstige) gevangen niet de moeite van het bewaren waard.
Nalatenschap van Geschiedenis van een Plek
Na de sloop van het kamp en de opening van de politieschool hielden verhalen de herinnering aan het kamp levend. Naast de film Geschiedenis van een Plek had ook het gelijknamige boek een rol daarin. Sinds 2021 brengt het huidige Nationale Monument onderzoeken uit onder dezelfde titel.
Archief Geschiedenis van een Plek
Impact van het archief
Beeld & Geluid beheert het productiearchief van de film en het boek Geschiedenis van een Plek. Hieruit blijkt dat het vinden van herinneringen en beelden veel werk was. De aanwezige brieven bewijzen dat zowel film als boek veel herinneringen aan Kamp Amersfoort losmaakten.
In de jaren 80 en 90 worden verschillende ex-gevangenen geïnterviewd. Zoals Cees Schouwenaar, een marktkoopman die later bekend werd als acteur.
Deze Amsterdammer verzette zich tegen de Duitsers en werd in Kamp Amersfoort gezet.
In 1979 laat hij in Verhagencadabra weten dat hij vindt dat alle ellende niet meer opgerakeld moet worden.
Nationaal Monument Kamp Amersfoort
In 2003 komt een nieuwe documentaire over het kamp op televisie. Door dit soort media-aandacht krijgt Kamp Amersfoort langzaam maar zeker meer erkenning . In de documentaire wordt veel gesproken over Loes van Overeem, van het Rode Kruis. Zij hielp met de verbetering van het leven van de gevangenen.
In het programma 'Sprekende Beelden' haalt Frans van den Berg Jr. herinneringen op aan de appèlklok van het kamp. Inmiddels een van de weinige originele overblijfselen.
Sinds 2004 is Kamp Amersfoort een Nationaal Monument waarbij veel oog is voor de schaarse authentieke stukken van de plek.
Deze overblijfselen zijn onder andere de schietbaan, die gevangenen moesten graven op last van de Duitsers.
Ook de originele wachttoren staat er nog.
Museum
Veel overblijfselen van het kamp zijn er niet meer, waardoor het lastig is om beelden op te roepen bij bezoekers. Kamp Amersfoort maakt daarom veel gebruik van rondleidingen. Het programma Nioscoop kwam in 2008 op bezoek. Vanaf 2021 is er ook een museale presentatie waar met media, zoals interviews met ex-gevangenen, het verhaal van het kamp wordt ondersteund.
Media en Kamp Amersfoort
Media helpen ook op een andere manier het museum. Deze animatie symboliseert het op appèl staan in het kamp met lichteffecten. Zonder media zou de geschiedenis van het kamp minder tot de verbeelding spreken.
Hoe sta jij graag stil bij de Tweede Wereldoorlog?
Verschillende media-uitingen speelden een rol in de totstandkoming van Kamp Amersfoort als Nationaal Monument. Door herinneringen en beelden door te geven bleef het verhaal levend, ondanks de sloop van het kamp. Het huidige museum kan zo nieuwe generaties vertellen over de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog.
